Нишонаҳо

Истеъмоли мунтазами моддахои психоактиви (маводи нашъа) бо гузаштани вакт  дар одам пайдошавии  вобастагии устуворро аз моддахои истеъмолкунанда (рухи ва чисмони) ба вучуд меорад.

Вобастагии чисмони  

Дар он зохир мешавад, ки организми одам наметавонад бе маводи психоактивии мазкур зиндаги кунад. Дар холати набудани он аломати  бекоркуни  (синдроми абстиненти)[1] авч мегирад.

Ин аз сабаби вайроншавии холати чисмони  ва  рухи ба вучуд меояд, ки он бо  истеъмолшавии маводи психоактивие, ки як кисми чараёни мубодилаи моддахо дар организм шудаанд, алокаманд мебошад. Олимон  бар он акидаанд, ки вобастагии чисмони аз таъсири маводи психоактиви дар  кисми муайяни магзи сар –  маркази эхсосоти мусби ба вучуд меояд.

чараёни ташаккули вобастагии чисмониро метавонем дар мисоли истеъмоли маводи нашъаи афюни мисол оварем: таъсири афюн ба он алокаманд аст, ки молекулахои он ба   моддахои табиие, ки эндофрин ном доранд ва магзи сари мо онро хосил мекунад, монанд мебошад.

Эндрофинхоро инчунин «гармонхои хурсанди»  меноманд, чунки онхо дар ташаккулёбии таъби хуш, хиссиёти бехбуди, ороми ва бовари ба худ накши калонро бози мекунанд. Асосан эндрофинхои бисёр дар холатхои  рухбаланди, мухаббат, комёби ба вучуд меоянд.

Дар натичаи воридшавии  доимии афюн организм  ба таври назаррас коркарди  эндофринхои худро бенихоят кам мекунад. Дар бадани хар як одам ресепторхои афюни вуљуд доранд. Ин минтакахои махсуси системаи асаб мебошанд, ки ба эндорфинхо эътино  мекунанд ва аз ин бар меояд, ки онхо инчунин ба маводи нашъаи гуруххои афюни  эътино  мекунанд. Дар холати мунтазам ворид шудани маводи нашъа ба бадан кобилияти эхсоси ресепторхои афюни паст мешаванд, ки ба зарурияти зиёд кардани воя (доза) барои ноилшави ба таъсири баланд оварда мерасонад.

Хамон вакт дар бораи мавчудияти  гирифтории чисмони  гуфтан мумкин аст, ки холатхои зерин дигар боиси шубха набошанд:

1. Майли чисмони, ки дар хохиши сахт ба истеъмоли маводи нашъа ифода меёбад. Ин майли хеле сахт мебошад, сахтар нисбати гушнаги ё ташнаги. Он таъби  одамро муайян мекунад, рафтори уро идора менамояд, назоратро дар кабули моддахои психоактиви зери таъсири худ мегирад. Дар ин гуна холат одам  хусусиятхои аз руи акл амал кадан, «бетараф» ё «зид» будан, окилона андеша карданро гум мекунад, зеро тамоми  кушишу гайрат танхо бар он равона карда мешавад. ки чи тавр, бо кадом рох  тамоми монеахоро бартараф намуда, маводи нашъадор ёфта истифода намояд.

2. Аломати абстиненти (аломоти бекоркуни) – ин вайроншавихо дар организм, ки баъди катъи якбораи истеъмоли маводи психоактиви ривоч меёбанд. Организми одам, ки ба маводи захрдор одат кардааст, дар холати вориднашудани маводи психоактиви хабар медихад, ки вояи (дозаи) навбати зарур аст.  Аломати абстиненти метавонад бо роххои гуногун зохир шаванд ва он аз намуди маводи психоактивии кабулшаванда  вобастаги дорад.

3. Аломати дигаршудаи кобилияти ангехт (реактивность)  аломатхои зеринро дар бар мегирад:

• дигаршавии максади истеъмол (масалан: одам доруи хобро бо максади муътадил намудани хоб истеъмол мекард,  баъдтар у доруи хобро барои расидан ба холати масти истеъмол карданро сар мекунад).

• дигаршавии тобовари. Дар холати истеъмоли мунтазами маводи психоактиви  тобовариро  ба ин моддахо  бештар мегардад. Вояи (доза) мукаррари  дигар холати дилхох (кайф)-ро дода наметавонад ва шахси истеъмолкунанда вояро зиёд менамояд. Организми у ба тобоварии вояхои (дозахо) калон, ки барои одами солим марговар мебошанд, одат мекунад;
• гум шудани таассурхои (реаксияхои) химоякунанда дар вакти кабули вояи калон (передозировка). Таассурхои (реаксияхои) химоякунанда (дилбехузури, кайкуни, хориши пусти, аракшо шудан, хиккак, рафтани оби дахон, хира шавии рушноии чашм) –  бонги хатари организм, ки дар холатхои зиёд кардани вояи (дозаи) бехатар пайдо мешаванд. Хангоми гузаштан ба истеъмоли мунтазами маводи психоактиви аз сабаби мутобик шудани организм таассури химояви нест мешавад;

• дигаргуншавии аслии мастшави нисбати чашмдошт (доруи хобовар  ба чои  хоб  ба хаячон меорад)

Хар се падидаи зикршуда дар чамъбаст аломати вобастагии чисмониро ташкил мекунанд.

Вобастагии рухи

Хангоми истеъмоли моддахои психоактиви дар одам дигаргунихои гуногуни  рухи ба вучуд меоянд:

• рухафтодагии  эхсоси;
• паст шудани серхаракати ва потенсиали энергетики;
• аз миён бурдани шавку рагбат ва талаботхои харруза бо хохиш ба моддахои  психоактиви;
• паст шудани акл;
• бад  шудани хотира ва паст шудани махсулнокии фаъолияти зехни;
• тахлука,  рухафтодаги ва зудранчи;
• пайдошавии газаб ва адоват;
• танг шудани доираи шавку хавас, паст шудани хохиши ягон чизи нав омухтан;
• аз байн рафтани хохиши ягон кор кардан;
• хасташави баланд.

• Қаблӣ